Kraftfull smertelindring

Elisabeth Fosse: Gjennom smerten

Utgiver/Forlag: Elisabeth Fosse

Bokmål

178 sider, heftet, 2024

Linjer med lindring frå Noregs kanskje minst kjende forfattar.

«Objektiv kan en hvilken som helst idiot være. Å være seg selv, derimot, er langt vanskeligere». Dette fyndordet, med uvisst opphav, kom til meg då eg blunka vekk tårene etter å ha lese den vesle boka til Elisabeth Fosse, «Gjennom smerten». Fosse let seg også intervjua i Dagen for nokre veker sidan. Historia hennar er av det slaget som grip tak i deg.

Skyggelagt bakteppe

Bryne-kvinna og mannen henna, Svein, har røynt livet meir enn dei fleste. «Det er somme som får alt», heitte det i heimbygda der eg vaks opp.

Jammen synest den lova å gjelda for Fosse. Når ein les om veslebroren som døydde brått i barndomen. Om tapet av faren alt då ho var 23. Om eldstejenta sin kreftsjukdom. Og om ei traumatisk bilulykke som skaka heile Rogaland tilbake i 2005; der syster hennar og mannen døydde. Og eitt av barna i baksetet. Dei to andre, hardt skadde, vart adopterte av Elisabeth og Svein.

Boka «Gjennom smerten» er 178 små sider, med kortfatta innblikk og refleksjon på dette skyggelagde bakteppet. Litteraturens uttrykk «stream of consciousness», tankestraum, passar ikkje heilt her. Ingenting ved boka er vidløftig litterært finpussa. Det er derimot heilt ekte.

Det minner om ein av desse små bekkane, ein slik som grev seg ei trassig renne på ei jærsk strand, berre for å bli tatt av ei større bølgja som kjem i motgåande retning, inn frå havet.

Det er eit større håp som omgir og gir heilskap til denne forteljinga.

Allment

Kjensla eg sit att med etter å ha lese slikt, er eg neppe åleine om: Eg har alt i alt hatt eit nokså problemfritt liv.

Ikkje fordi Fosse prakkar si krevjande livserfaring på lesaren i utbroderande ordelag. Tvert om. Ho rapporterer så nøkternt og lågmælt frå det skoddete låglandet av sorg og smerte at det råkar rett i det allmenne.

Livssmerte er ikkje porsjonert likt, men det er noko vi har felles, likevel.

Fembarnsmora fortel heilt enkelt korleis ho har funne seg ein veg trass alt. Sjølv om åra har gått, og hjelpa har kome: framleis kan det kosta å ta seg fram, ta seg sjølv på alvor, finna vegar og utvegar.

Så lett vi menneske seier: «Det der hadde eg aldri makta» i møte med andre si livserfaring. Det er mykje ein maktar når ein må.

Fru Bennets motsats

For dei som kjenner Jane Austens klassikar «Stolthet og fordom», er det ei glede å minna om at Elisabeth Fosse er sjølve motsatsen til fru Bennet. Den skingrande sjølvmedlidande matrona som ligg med eit kronisk lidande uttrykk på divanen er eit komisk uttrykk for ei sjølvsentrert smerteoppleving som aldri kjem andre til hjelp.

«Gjennom smerten» gir oss ein modig «jeg-person», ein svært subjektiv forteljar på kvar einaste side. Likevel blir ho aldri påtrengjande, aldri sjølvoppteken.

Ho formidlar ut frå eit håp som er enkelt uttrykt i forordet: «at boken kan være til trøst og oppmuntring for noen». Eg har ei bestemt kjensle at nettopp det vil skje.

Denne boka er så kjemisk fri for litterært fiksfakseri at ho vil kunna nå rett inn til mange, og lindra smerte av ulikt slag.

Medvandrar

Ei dramatisk livsforteljing som denne kan etablera ein posisjon så unik at ein som lesar blei verande i ei fjern eller forviten observatørrolle. Her blir det motsett. Elisabeth Fosse blir ein medvandrar for lesaren. Korleis ho gjer det?

Ved å gjera noko som ikkje er så vanleg som ein skulle tru. Nemleg å vera seg sjølv.

Eg vil på ingen måte setja Fosse i bås. I boka tek ho oss med til trøyst ho har funne i kapell, på kvinnekonferanse og ved kjøkkenbord. Og mange andre stader.

For meg blir ho likevel eit symbol på bedehuskulturen på sitt beste. Bedehuskvinner har tradisjonelt sett ikkje så mange bøker på CV-en. Mange ville sagt som Fosse: «Eg er ikkje nokon forfattar».

Bedehuskvinnene er kanskje ikkje dei som oftast utviklar eit konsept og «sel seg inn». I staden for store ord og fakter, tek ein heller eit ekstra tak der det trengst.

Fosse sjølv «lurte på hvordan dette skulle gå til» at ho skulle skriva bok. Men her er boka, likevel, utgitt på eige forlag og i samarbeid med Grace Synnøve Torsøe Johansen.

Hakk i livet

Og at det finst trøyst i å dela livshistorier? Der noko har sett hakk i livet, er også der nye spirer tyt opp og vitnar om «en stor, mektig og levende Gud» for å sitera Fosse.

Erfaringane i «Gjennom smerten» får mine eigne til å verka slette som ein curlingbane. Likevel er det noko her eg treng. Her slepp eg sjølvhjelpslitteraturens tome påstand om at alt kan fiksast. Det denne boka byr meg er berre ei risikabel hengebru av medmenneskeleg erfaring.

Det minner om noko eg kan tru på.

«Gjennom smerten» framstår ikkje først og fremst som eit «bokprosjekt» som endeleg er i mål.

For meg verkar dette meir som eit livsprosjekt, eit vitnesbyrd om vekst og varme også der død, tap og sorg kastar lange skuggar.

Det verkar som eit håpsprosjekt; ei helsing til alle som sit smertefullt fast i einsame eller lysfattige kår.

Brukskunst

Ein siste assosiasjon går faktisk til ein verdskjent psykolog, nemleg til Carl Jung og hans uttrykk «the wounded healer» («den såra hjelparen»). Tanken er at den vert trekt mot å hjelpa som sjølv er merkt av livet.

For den som ser Jesus som sjølve sanninga og livet, er det naturleg å tenkja at Jungs uttrykk finn endå djupare klangbotn i Det nye testamentets forteljing om Meisteren som ved sine sår, låner oss liv og lækjedom.

Eit vitnesbyrd som denne boka, er å rekna som slitesterk brukskunst i Guds rike.

Sofie Braut

(Tidlegare publisert i Dagen)